Με αφορμή αρκετά λάθη και παραλείψεις που ακούω από γονείς τον τελευταίο καιρό σχετικά με τις βαπτίσεις των παιδιών τους, σκέφτηκα να γράψω αναλυτικά πως γίνεται μια βάπτιση στην ορθόδοξη εκκλησία και οικογένεια. Πιστεύω ότι θα βοηθήσει αρκετούς να κατανοήσουν τι γίνεται εκείνη την ώρα, ώστε να συμμετέχουν ενεργά και να μη μετατρέπεται η εκκλησιά σε παιδότοπο για πάρτι.
Πριν ξεκινήσω την ανάλυση της διαδικασίας, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε δύο πράγματα:
- Η βάπτιση αφορά ορθόδοξους χριστιανούς που επιθυμούν να βαπτίσουν τα παιδιά τους. Οποιονδήποτε άλλον, δεν αφορά το συγκεκριμένο άρθρο.
- Η βάπτιση δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το όνομα του παιδιού, το οποίο δίνεται την 8ηημέρα ζωής, στην ευχή της ονοματοδοσίας, μια από τις τρείς προ-βαπτισματικές ευχές για τις οποίες έχω γράψει άρθρο παλαιότερα. Στη βάπτιση το όνομα του παιδιού είναι γνωστό, για αυτό και ο ιερέας λέει: ¨Βαπτίζεται ο δούλος του Θεού Δημήτριος»… Δηλαδή, βαπτίζεται Χριστιανός αυτός που λέγεται Δημήτρης. Επειδή αυτό σπάνια συμβαίνει σήμερα, η ονοματοδοσία και η βάπτιση γίνονται την ίδια μέρα.
Στην ορθόδοξη πίστη επικρατεί ο νηπιοβαπτισμός, η βάπτιση δηλαδή των παιδιών στη μικρότερη δυνατή ηλικία. Αυτό γίνεται, ώστε σε περίπτωση πρόωρου θανάτου του βρέφους, να έχει προλάβει να βαπτιστεί. Η βάπτιση είναι ένα «εμβόλιο». Σαν κι αυτά που κάνουμε εμείς οι παιδίατροι, αλλά κατευθύνεται στην ψυχή του ανθρώπου και όχι στο σώμα. Μπολιάζεται με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, την οποία ο καθένας θα επιλέξει αν τη χρησιμοποιήσει στη ζωή του καθώς μεγαλώνει ή όχι.
Πρωταρχικό ρόλο παίζει η επιλογή αναδόχου (όχι νονού), ο οποίος πρέπει να είναι άτομο κοντινό, προσβάσιμο στο παιδί, με γνώσεις βασικής θεολογίας. Έχει την ευθύνη της κατήχησης στην ορθόδοξη πίστη και ο ρόλος του δεν περιορίζεται στη μετάληψη των πρώτων Κυριακών ή στα δώρα και τις λαμπάδες το Πάσχα. Η βάπτιση ενός παιδιού είναι τεράστια ευθύνη για τον ανάδοχο. Ευθύνη που ξεκινάει πριν τη βάφτιση και διατηρείται εφόρου ζωής.
Ο στολισμός της εκκλησίας θέλει ιδιαίτερη προσοχή και σοβαρότητα. Δεν στολίζουμε ποτέ την κολυμπήθρα καθώς θα στολιστεί με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος
Το μυστήριο της βαπτίσεως ξεκινά από τον νάρθηκα, το χώρο που βρίσκεται στην είσοδο της εκκλησίας. Σε μερικά ξωκλήσια ή εκκλησάκια της επαρχίας μπορεί να απουσιάζει, οπότε η διαδικασία ξεκινά έξω από το ναό. Εκεί ο ιερέας φορώντας μόνο το επιτραχήλιο, εμφυσά προς το βρέφος, ως ένδειξη της δύναμης που έχει το Άγιο Πνεύμα να αποτάσσει το κακό. Στη συνέχεια ακολουθούν ορισμένες ευχές της ακολουθίας του βαπτίσματος που έχουν μεγάλο νόημα και σημασία (Επί το ονόματί σου Κύριε …κλπ). Ακολουθούν τρείς αφορκισμοί (εξορκισμοί), οι οποίοι ασφαλώς δεν έχουν καμία σχέση με τους εξορκισμούς που εννοούμε στη σύγχρονη εποχή. Είναι τρείς συμβολισμοί ότι η εκκλησία διώχνει κάθε κακό από το παιδί, για αυτό και ονομάζονται επιτιμήσεις. Πρέπει να ακούγονται από τον ιερέα με καθαρό λόγο και αργά. Στο ίδιο σημείο του νάρθηκα γίνονται στη συνέχεια τρείς σημαντικές πράξεις:
- ΑΠΟΤΑΞΗ: Το παιδί στρέφεται προς τη δύση, η οποία ήδη από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων θεωρούνταν σύμβολο σκότους και θανάτου. Βλέπουμε πως η θεολογία της εκκλησίας δεν απορρίπτει τον αρχαίο κόσμο αλλά τον αγκαλιάζει και του δίνει καινούριο νόημα. Αυτό το βλέπουμε σε πολλές πράξεις, μυστήρια και λειτουργίες. Στραμμένο λοιπόν προς τη δύση το παιδί μέσω του αναδόχου, αποτάσσει το κακό. Παλαιότερα, όταν κάποιος βαπτίζονταν σε μεγαλύτερη ηλικία, η πράξη αυτή γινότανε παραμονή της βάπτισης.
- ΕΜΦΥΣΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΤΙΣΜΟΣ: Το παιδί στρέφεται στην ανατολή και αποκηρύσσει με έντονο τρόπο το κακό. Εκεί γίνεται η σύνταξη με το Χριστό. Εκεί υπογράφεται ένα νέο συμβόλαιο με το Χριστό, το οποίο είναι γεμάτο από υποχρεώσεις τόσο του ανθρώπου προς το Θεό, όσο και του Θεού προς τον άνθρωπο που βαπτίζεται.
- ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ: Πρόκειται για την ανάγνωση του “Πιστεύω”, ενός δογματικού κειμένου που ολοκληρώθηκε στη 2η οικουμενική σύνοδο και έχει βιβλικό υπόβαθρο. Το τυπικό της εκκλησίας λέει πως αναγιγνώσκεται τρεις φορές για να γίνει κατανοητό και να βεβαιωθεί η απόταξη του εχθρού. Στην πράξη διαβάζεται μία φορά. Το «συντάσσομαι» που ακολουθεί, βεβαιώνει ομολογία πίστεως, οπότε συνεχίζουμε στο κύριο στάδιο του βαπτίσματος.
ΚΥΡΙΟ ΣΤΑΔΙΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ:
Ο ιερέας ενδύεται λευκή στολή και εισέρχεται στο κέντρο του ναού (σολέας) όπου βρίσκεται η κολυμπήθρα. Η τοποθέτησή της στο κέντρο του ναού υποδηλώνει πως το φως του βαπτίσματος πηγάζει στο κέντρο και φτάνει σε κάθε άκρο. Η κολυμπήθρα θυμιατίζεται ως σύμβολο αγιασμού αλλά και ευωδίας του Αγίου Πνεύματος. Ακολουθεί η έναρξη της λειτουργίας (Ευλογητός ο Θεός…κλπ). Με τον τρόπο αυτό ξεκινούν όλες οι λειτουργίες της εκκλησίας, ένδειξη ότι το βάπτισμα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τη θεία λειτουργία. Στη συνέχεις ακολουθούν τα «ειρηνικά» ή αλλιώς η Μεγάλη Συναπτή, δηλαδή μια σειρά από αιτήματα που διαβάζει ο ιερέας δυνατά (Υπερ σύμπαντος κόσμου, επισκόπου κλπ) αλλά και χαμηλόφωνα (υπέρ του Αγιασθήναι το ύδωρ τούτο). Διαβάζονται αιτήματα που μας προϊδεάζουν για αυτά που θα συμβούν, αλλά και ευχές του ιερέα προς τον εαυτό του, ώστε να καταστεί άξιος τέλεσης του μυστηρίου (ουδείς άξιος…κλπ).
Αμέσως μετά ακολουθεί ο αγιασμός του ύδατος και του ελαίου. Το νερό αποκτά λυτρωτική σημασία και γίνεται δύναμη αναγέννησης και σωτηρίας του κόσμου. Αγιάζεται με συγκεκριμένη ευχή (Μέγας συ κύριε και θαυμαστά τα έργα σου…). Η διαδικασία του Αγιασμού είναι περίπου ίδια με αυτή του μεγάλου αγιασμού των Θεοφανίων. Για το λόγο αυτό, το νερό των Θεοφανίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βάπτισμα, αφού σε αυτό βαπτίστηκε ο Χριστός. Ακολουθούν αναφορές του ιερέα στα θετικά του βαπτίσματος (Ποίησον αφθαρσίας ψυχών…κλπ) και εμφυσά στο ύδωρ τρεις φορές. Πρόκειται για αρχαία αντίληψη ότι στο ύδωρ κρύβονται δυνάμεις αντίθεες που πρέπει να συντριβούν. Με τον τρόπο αυτό, η ύλη, δηλαδή το νερό γίνεται μέσω κοινωνίας του Θεού με τον άνθρωπο.
Στη συνέχεια γίνεται ευλογία του ελαίου, πράξη που έρχεται από τον 3ο αιώνα και γίνεται πριν βυθιστεί το παιδί. Το λάδι αποτελούσε φάρμακο ήδη από την Παλαιά διαθήκη όπου χρησιμοποιήθηκε για ίαση ασθενειών. Αποτελεί σύμβολο ειρήνης, φιλανθρωπίας, αφθαρσίας και συναισθηματικής αγαλλίασης, ενώ ακόμα και σήμερα χρησιμοποιείται σε αθλητικούς αγώνες ως μέσω αποφυγής του αντιπάλου. Η ευλογία του ελαίου ξεκινά με το «Δέσποτα Κύριε…).
Ακολούθως, χρίεται ο βαπτιζόμενος με τα τρία δάκτυλα του ιερέα σε διάφορα μέρη του σώματος, κεφάλι, χέρια, πόδια (Χρίεται ο δούλος του Θεού έλαιο αγαλλιάσεως…). Στη συνέχεις γίνεται η τριπλή κατάδυση και ανάδυση στο όνομα της Αγίας Τριάδας. Το νερό μετατρέπεται σε στοιχείο θανάτου στην κατάδυση και ανάστασης στην ανάδυση. Η πράξη αυτή μιμείται εικονικά το θάνατο του Χριστού και πρέπει να γίνει όπως ακριβώς το δίδαξε ο ίδιος στον Ιορδάνη ποταμό, δηλαδή με τριπλή κατάδυση όλου του σώματος στο νερό. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, για να δείξει πόσο σημαντική η πράξη αυτή, έλεγε πως αν δεν γίνει η τριπλή κατάδυση, το βάπτισμα είναι άκυρο. Τονίζω πως στην ορθόδοξη εκκλησία δεν υπάρχει ραντισμός όπως στην καθολική, το νερό δηλαδή δεν ρίχνεται στο κεφάλι ούτε ψεκάζεται. Με επίκληση της Αγίας Τριάδος, το Άγιο Πνεύμα εγκαθίσταται στον βαπτιζόμενο και επαφίεται πλέον σε αυτόν αν θα το χρησιμοποιήσει και με ποιόν τρόπο.
Ακολουθεί το μυστήριο του χρίσματος. Ο βαπτιζόμενος σταυρώνεται με μύρο σε διάφορα σημεία, ως βεβαίωση ότι έχει λάβει το Άγιο Πνεύμα. Ο ιερέας κόβει τα μαλλιά του παιδιού σε σχήμα σταυρού, συμβολικά ως προσφορά του παιδιού από τη μέχρι τώρα ζωή του. Αμέσως μετά γύρω από την κολυμπήθρα ακούγονται ψαλμοί (όσοι εν Χριστό εμβαπτίζεστε…). Μπροστά προχωράει το Ευαγγέλιο και πίσω το παιδάκι. Με τον τρόπο αυτό, η εκκλησία δείχνει στον βαπτιζόμενο πως πρέπει να βαδίσει στη ζωή του. Μπροστά ο Χριστός και πίσω αυτό. Ακολουθεί η ανάγνωση του Ευαγγελίου που εμπεριέχει την εντολή να βαπτίζουν οι άνθρωποι εις το όνομα του Πατρός…, στο τέλος του οποίου ντύνεται το παιδάκι με λευκά ρούχα ή κυρίως λευκά, ως ένδειξη αναγέννησης, φωτισμού και αφθαρσίας. Καθώς ντύνεται το μωρό, δεν γίνεται διάλλειμα με φωνές και γέλια, αλλά λέμε ευχές εν πλήρη τάξη και ησυχία.
Αμέσως μόλις βαπτιστεί το παιδί ανάβει η λαμπάδα ως ένδειξη φωτισμού της καρδιάς του και μοιράζονται τα μαρτυρικά στους καλεσμένους, ως μαρτυρία πως είδαν το παιδί να βαπτίζεται. Πρώτα το παραλαμβάνει ο φύλακας άγγελός του ο οποίος θα το ακολουθεί σε όλη τη ζωή του και στη συνέχεια ο ανάδοχος και οι γονείς του.
Ο ιερέας διαβάζει τις τελευταίες ευχές, παραδίδει το παιδί στον ανάδοχο και ακολουθεί η απόλυση, το τέλος δηλαδή του μυστηρίου (Δι ευχών…).
Κατά την έξοδο από την εκκλησία, οι γονείς και ο ανάδοχος είθισται να κερνάνε τον κόσμο διάφορα γλυκίσματα (κουφέτα) και να δίνουν διάφορα μικρά δώρα στους παρευρισκόμενους. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητο και μπορούν οι γονείς αντί αυτού να κάνουν κάποια δωρεά σε κάποιο ίδρυμα ή φιλανθρωπικό οργανισμό.
ΑΕΡΟΒΑΠΤΙΣΜΑ:
Πραγματοποιείται σε εξαιρετικές περιπτώσεις που κινδυνεύει άμεσα η ζωή του παιδιού. Ανασηκώνεται αυτό στον αέρα τρείς φορές στο όνομα της Αγίας Τριάδας, με σύντομη προσευχή από αυτόν που βαπτίζει, ο οποίος δίνει ένα όνομα στο βρέφος αν αυτό δεν έχει ήδη. Το αεροβάπτισμα είναι το μόνο μυστήριο που μπορεί να επιτελέσει λαϊκός και θεωρείται έγκυρο από την εκκλησία. Σε περίπτωση που το βρέφος ζήσει, το βάπτισμα ολοκληρώνεται στην εκκλησία με το Χρίσμα και δεν αλλάζει το όνομα του παιδιού.
Έγραψα αναλυτικά και όσο πιο απλά μπορούσα όλη τη διαδικασία του βαπτίσματος, μαζί με τα νοήματα που αυτό εμπεριέχει. Είναι το πληρέστερο που θα μπορούσα να γράψω και έχω γράψει έως σήμερα. Ελπίζω και εύχομαι την επόμενη φορά που θα βρεθείτε καλεσμένοι ή θα βαπτίσετε το παιδί να ξέρετε περισσότερα και να κατανοήσετε τα μηνύματα του κορυφαίου αυτού μυστηρίου στη ζωή του ανθρώπου.
Εύχομαι σε όλα τα παιδάκια να λάμψει το φώς!
